Gdzie zaczyna się Edukacyjne Jutro? - rozważania na temat szkoły przyszłości

    Zmiany, zmiany, zmiany… Kto dziś mówi o edukacji, ten, zgodnie z obowiązującą modą, musi nawoływać do zmiany. W polskiej szkole te postulaty (i ich realizacja) obecne są od roku 1989 – do zmian nawołują kolejni Ministrowie Edukacji, Rzecznik Praw Dziecka, autorytety pedagogiczne, dyrektorzy szkół prywatnych i państwowych, blogerzy, nauczyciele, rodzice i uczniowie. Nie dajmy się jednak zwariować i zapytajmy (prowokacyjnie, ironicznie i… retorycznie): czy zmiany są konieczne?

Skoro jest tak dobrze, to czemu jest tak źle…

     Zapytaliśmy uczniów, rodziców i nauczycieli, czy współczesna edukacja w Polsce nie ma żadnych mocnych stron. Pojawiło się sporo odpowiedzi wymijających, na przykład takich, że szkoła to świetna przechowalnia dla dzieci, jednak znaleziono też bazę, na której można budować: to przede wszystkim nauczyciele z pasją, a w edukacji ponadgimnazjalnej – wysoki poziom nauczania, zwłaszcza przedmiotów rozszerzonych.

   Jednocześnie obszary do poprawy zarysowują się w oczach uczniów, rodziców i nauczycieli dużo szerzej niż obraz mocnych stron. Na pytanie o problemy nękające polską szkołę, te trzy grupy mówią praktycznie jednym głosem: absurdalny i ograniczający system testowania, powiązany z nim opresyjny system oceniania i wynikająca z dwóch poprzednich – chora, szkolna codzienność: brak interdyscyplinarności i nauczanie oderwane od rzeczywistości; przeładowanie nieprzydatnymi treściami (bo trzeba uczyć „pod testy”); mania sprawdzania, kontrolowania, testowania (osławiony problem zadań domowych, o którym pisałam już tu). Codzienność ta wypełniona jest też przez patologie, na które nauczyciele nie zwracają uwagi… „Opresja, rutyna, hałas, zacofanie, przeciążenie, zabobony i równanie w dół”. 

     A zatem – zmiany! Ale zmiany wynikające nie z bieżących potrzeb, z sytuacji politycznej, a powiązane z głębokimi przemianami współczesnej rzeczywistości. Potrzebne jest przekształcenie całego paradygmatu edukacji, o którym prawie dekadę temu pisał sir Ken Robinson:  

Edukacja jutra = szkoła nowych technologii?

      Dla wielu osób pierwszym potocznym skojarzeniem z hasłem „edukacja jutra” jest szkoła pełna nowych technologii: z nowoczesnym wyposażeniem tabletowo-laptopowym, ze stałym dostępem do internetu i z możliwością wirtualnych konsultacji. Skoro przez ostatnich 15 lat nasza rzeczywistość zmieniła się przez  technologie informacyjno-komunikacyjne diametralnie, współczesna szkoła nie może się od nich odwrócić. Jednak po czasie hurraoptymizmu i zafascynowania cyfrowym światem wiadomo już, że w edukacji jutra nie będzie chodziło o „napakowanie” szkół wysokiej klasy sprzętem i „przegonienie” nauczycieli przez wszelkie możliwe kursy doszkalające ze stosowania narzędzi TIK. 

     
       Po pierwsze należy uświadomić sobie, jak głębokie są zmiany związane z rewolucją smartfonową – dotyczą one pojęć tak bazalnych jak czas i przestrzeń. W cyfrowym świecie, w którym żyją współczesne dzieci, życie ludzkie przestaje być związane z klasyczną geometrią. Otoczenie młodych ludzi przez ekrany i ich podłączenie do sieci (niczym do globalnego respiratora) wpływa na szereg innych przemian na poziomie psychologicznym i społecznym – dzieci inaczej spędzają wolny czas, inaczej zawierają i utrzymują znajomości, przedstawiają inne wzorce myślenia, inny sposób przeżywania i odmienną wrażliwość. I ta inność nie może wzbudzać niepokoju – szkoła jutra musi te przemiany z uwagą obserwować i dużo szybciej się do nich dostosować. 

     Druga kwestia dotyczy świadomości tego, jak wiele szans, ale też zagrożeń wprowadzają nowe technologie. Jest to palący problem współczesnej edukacji: dzisiejsi nauczyciele (rodzice także) mówią o własnej niepewności w tych kwestiach; boją się używać pojęć takich jak uzależnienie, a zarazem obserwują niepokojący wpływ, jaki technologie wywierają czasem na młodych ludzi (polecam książkę M. Spitzera Cyfrowa Demencja).  Nie dysponują też gotowymi wzorcami, jak wychowywać dziecko w wirtualnym świecie – zakazywać? pozwalać? udostępniać? ograniczać? kontrolować? zachęcać? W szkole brakuje również zajęć, podczas których hasło „bezpiecznego internetu” omawiano by nieco szerzej, a nie wyłącznie w kontekście ochrony danych osobowych czy zwierania niebezpiecznych relacji przez internet – jest to przecież zaledwie wierzchołek góry lodowej. Kto ma rozważać z młodymi ludźmi takie zagadnienia, jak: wartość prywatności i kreowanie swojego wizerunku  w sieci czy radzenie sobie z wirtualną krytyką? To zadanie dla informatyka, psychologa, czy nauczyciela etyki? Na te pytania szkoła jutra musi znaleźć odpowiedzi.

Szkoła jutra to…

      Współczesne dzieci i młodzież to nowe sposoby myślenia, nowe wizje i perspektywy, nowe potrzeby i pragnienia – edukacja jutra będzie musiała się na nie otworzyć – na pewno nie poprzez odwrót od postępu technologicznego i stosowanie modeli nauczania charakterystycznych dla XIX wieku. Co na temat szkoły jutra mówią uczniowie, rodzice i nauczyciele?

     Szkoła jutra to szkoła otwarta na zmiany.

                W edukacji przyszłości szkoły będą musiały być otwarte na ciągłe zmiany, ale też będą musiały uczyć przystosowania się do zmiany – zmiany zawodu, myślenia, warunków życiowych czy miejsca zamieszkania. W jaki sposób ten postulat realizować w szkole? Na początku trzeba rozbić nadmuchany do granic balon treści szkolnych – w dzisiejszych czasach wiedza użyteczna to bardzo dynamiczne pojęcie, poza tym jest ona dostępna na wyciągnięcie ręki (a raczej smartfona), szkoła jutra musi zatem uczyć operowania wiedzą, a nie jej przyswajania. Treści należy dostosować, traktować z dystansem, starać się „podłożyć” je pod zainteresowania uczniów. Stąd konieczność nauczania interdyscyplinarnego („uczmy dzieci, nie przedmiotów”[1]), pracy projektowej, podczas której młody człowiek doświadcza (np. chemii, biologii, fizyki - przede wszystkim realnie, a nie wirtualnie), podczas której odnosi wiedzę do własnej rzeczywistości i bezustannie pyta siebie: czy to nie jest przypadkiem o mnie? Do mnie? O moim świecie? O moich problemach?  

 Szkoła jutra to szkoła szanująca podmiotowość i indywidualność.

    Szkoła jutra ma szanować to, że każdy człowiek jest podmiotem, ma swoją własną indywidualność, swoje predyspozycje i potrzeby. Każdy – czyli przede wszystkim dziecko, młody człowiek, bo przecież, przywołując słowa Janusza Korczaka, trzeba pamiętać, że „Nie ma dzieci – są ludzie”. Ten młody człowiek zasługuje na zaufanie – wraz z wiekiem powinno się mu coraz bardziej przekazywać odpowiedzialność za własny proces uczenia się.

    Podmiotowość powinna przynależeć też nauczycielom – odciążonym od szkolnej biurokracji, z dużą autonomią co do wyboru metod pracy, z zaufaniem ze strony rodziców i dyrekcji. Rodzice natomiast muszą zostać uznani za najważniejszych ekspertów w sprawach własnych dzieci i w szkole jutra powinni spotykać się z poszanowaniem własnej wizji wychowania. 

      Szkoła jutra to szkoła dobrych relacji.

    W szkołach przyszłości na pierwszym miejscu stać będą pozytywne relacje i to na nich opierać się będzie autorytet nauczyciela, dyscyplina (a raczej samokontrola uczniów) oraz system oceniania (związany z regularnym udzielaniem informacji zwrotnej). Edukacja jutra to postawa otwartości i dialogu w kontaktach pomiędzy uczniami, nauczycielami i rodzicami.

 Szkoła jutra to szkoła kompetencji miękkich.

    W edukacji przyszłości silny nacisk zostanie położony na rozwój kompetencji miękkich, choćby takich jak współpraca, kreatywność, umiejętność uczenia się. Promowana będzie inteligencja emocjonalna. W sytuacji, gdy zmienia się rola rodziny i grupy rówieśniczej, to właśnie szkoła stanie się miejscem, w którym program będzie tylko pretekstem do rozwijania pozytywnych postaw (o czym pisałam już tu). Zadaniem edukacji jutra nie będzie formowanie pokornych obywateli, skrupulatnych urzędników ani tępych robotników – szkoły przyszłości będą dawały wiedzę i kształtowały umiejętności, ale przede wszystkim będą pomagały młodym ludziom realizować swój szeroko rozumiany potencjał.

     Szkoła jutra to zdrowe miejsce.

    W takim miejscu na różne sposoby dba się o zdrowie zarówno ciała, duszy, jak i umysłu (zobacz ten projekt). To także „zdrowa” przestrzeń: funkcjonalnie urządzona, przyjazna zarówno uczniom, nauczycielom i rodzicom: uczniów zachęca do pracy (indywidualnej i wspólnej) nad rozwiązywaniem problemów; nauczycielom zapewnia miejsce do spokojnego przygotowania się do zajęć, a także do inicjowania współpracy; a dla rodziców jest to przestrzeń, która „zaprasza” do zaangażowania się w życie szkoły.

Jak…?

    Skoro zmiany zostały zarysowane dość wyraźnie, warto zapytać – w jaki sposób je wprowadzać? Zmiana programowa? Odgórne działania MEN? Nowe egzaminy zewnętrzne? Wywrócenie systemu do góry nogami? W żadnym razie; w edukacji sprawdza się wyłącznie ewolucja, a nie rewolucja. Tu zastosowanie ma raczej hasło 3xP: Powoli, Podlewać, Pomagać (stworzone przez Danutę Sternę i odnoszące się do wprowadzania oceniania kształtującego) - działamy zatem w niewielkim zakresie, ale cierpliwie i powoli, a co najważniejsze: bezustannie wspieramy zmiany i ludzi w nie zaangażowanych. I pracujemy nad własnym nastawieniem do tych zmian, pytając: jaką wizję przyszłej edukacji mam w głowie i jaką wizję promuję? Czy jestem uczniem/nauczycielem/rodzicem jutra?

    Można powiedzieć, że taki obraz to sentymentalne myślenie o lepiej urządzonym szkolnym świecie… Można też stwierdzić, że to nic nowego. I to chyba dobrze: wydaje się, że współcześnie nie chodzi o to, by odkrywać wciąż nowe edukacyjne Ameryki; lepiej otworzyć się na to, co już wiemy, a o czym tak łatwo zapominamy w chaosie współczesnego świata.

Pisząc, zaglądałam tu:

• M. Konieczniak Budzące się szkoły jutra, https://www.edunews.pl/badania-i-debaty/opinie/3048-budzace-sie-szkoly-jutra
• M. Rasfeld, S. Breidenbach Budząca się szkoła, http://lubimyczytac.pl/ksiazka/278227/budzaca-sie-szkola
• K. Robinson Kreatywne szkoły, http://kenrobinson.pl/ken-robinson-kreatywne-szkoly-fragment/
• M. Spitzer Cyfrowa Demencja, http://lubimyczytac.pl/ksiazka/201490/cyfrowa-demencja-w-jaki-sposob-pozbawiamy-rozumu-siebie-i-swoje-dzieci

---

1. Słowa szwajcarskiego pedagoga Johanna Pestalozziego. 

---

 

Photo by: Benjamin Davies on Unsplash

Photo by Jeffrey Hamilton on Unsplash

Photo by freestocks.org on Unsplash

Photo by freestocks.org on Unsplash

Photo by Element5 Digital on Unsplash

Photo by Dan Meyers on Unsplash